Museum van het menselijk lichaam

Anatomie en kunst zijn al sinds de renaissance onlosmakelijk met elkaar verbonden: diverse anatomen waren uitstekende tekenaars en voor veel kunstenaars was (en is) de kennis over de bouw van het lichaam essentieel voor hun werk. Een groot aantal van de preparaten van Museum Vrolik is in de 250-jarige verzamelgeschiedenis afgebeeld: bijvoorbeeld in inkttekening, steendruk of gravure. De meeste van deze illustraties dienden echter niet primair een kunstzinnig doel, maar de verspreiding van wetenschappelijke kennis of het anatomisch onderwijs.

De maagwand bestaat uit een aantal spierlagen, die zorgen voor het mengen van het voedsel met het maagzuur. Daarna stuwen ze het voedsel richting uitgang. De meeste van de 1200 menselijke preparaten op sterk water in Museum Vrolik laten de normale bouw van het menselijk lichaam zien. Anatomische kennis is onmisbaar voor (aanstaande) artsen en Museum Vrolik heeft altijd een belangrijke onderwijsfunctie gehad. Toch vinden we het belangrijk dat ook mensen die geen medische achtergrond hebben deze preparaten kunnen bekijken, om te zien hoe het (en hun!) lichaam er van binnen uitziet.

Vanaf 1933 maakte de voor nazi’s gevluchte Duitse medische illustratrice Henriette Blumenthal in opdracht van de Amsterdamse anatoom Martin Woerdeman tekeningen voor zijn nieuwste project: de samenstelling van een anatomische atlas. Als ‘model’ voor de illustraties dienden de preparaten uit Museum Vrolik. De gebruikte topografisch anatomische preparaten lieten het ‘landschap van het lichaam’ zien: de ligging van de verschillende spieren, zenuwen, bloedvaten of andere delen ten opzichte van elkaar. Dit soort kennis is nog steeds essentieel voor artsen — vooral voor chirurgen.

Door onze welvaart en de ontwikkeling van de gezondheidszorg hoeven we in Nederland niet meer bang te zijn voor ziektes als rachitis, syfilis of tuberculose. Omdat we deze ziektes niet vaak meer tegenkomen en ze goed te genezen zijn, is het makkelijk om te vergeten hoe slopend ze waren en hoeveel leed ze veroorzaakten. Dit maakt de verzameling van Museum Vrolik tot een waardevolle en tegelijk ontroerende erfenis, die je met gepast respect bekijkt.

Willem Vrolik publiceerde veel over aangeboren afwijken en hoe deze ontstonden, en gold internationaal als een expert op dit gebied. Zo schreef hij onder andere over ‘dubbelde misgeboorten’: ongedeelde tweelingen, die we in de volksmond siamese tweelingen noemen. Hoe het ‘verzamelen’ van de foetussen precies ging in Vroliks tijd is onderdeel van historisch onderzoek dat Museum Vrolik uitvoert. In elk geval staat vast dat foetussen met aangeboren afwijkingen nog steeds van grote wetenschappelijke waarde zijn. Immers: veel dodelijke misvormingen zijn tegenwoordig gelukkig zeldzaam geworden omdat ze vroegtijdig met bijvoorbeeld een echo kunnen worden opgespoord.

In 1822, op 21-jarige leeftijd, ontleedde Willem Vrolik een zeehond.  Willems vader Gerard had kort daarvoor de zeehond uit Zeeland gehaald. Willem zou zijn leven lang geïnteresseerd blijven in de anatomie van dieren. Hij bracht de dierlijke bouw en ontwikkeling nadrukkelijk in verband met de bouw en ontwikkeling van de mens, bijvoorbeeld bij aangeboren afwijkingen. Het bijzondere aan Museum Vrolik is dat die dierlijke en menselijke anatomische collecties nog steeds bijeen zijn en de preparaten bijvoorbeeld niet verhuisd zijn naar een natuurhistorisch museum. De historische context is dus nog steeds intact.